ابزار گليم بافی

دار:
چهار چوبی ،چوبی به شكل مربع يا مستطيل كه بافت بر روی آن انجام می شود.

دار به صورت خوابيده روی زمين قرار می گيرد و فاصلة آن تا زمين حدودcm 30-20 است.

دفتين :

ابزاری فلزی كه بعد از عبور پودها از لابه لاي تارها روی پودها كوبيده می شود تا آن ها را محكم و منظم كند.
قيچی:
جهت قطع نمودن الياف ( پنبه اي يا پشمي ) يا اضافه نخ های روي گليم و نيز براي بريدن چله ها بعد از اتمام بافت از آن استفاده می شود.
قلاب:
براي جلو كشيدن تارها ، باز كردن نقاطي كه در پودكشی دچار اشتباه شده كاربرد دارد.
سيخ پود كشی:
براي عبور پودهای بلندمورد استفاده قرار می گیرد.

مواد اوليه

الياف مورد مصرف در بافت گليم شامل پشم، كرك، پنبه می باشد.
پشم:
پس از طي مراحل چيدن ، طبقه بندي (سرت بندي) ، شستشو( حلاجي) ، ريسندگی و رنگرزی تبديل به خامه می شود. از پشم بيشتر جهت پودگذاری در بافت گليم استفاده می شود.

كرك:
رشته موهاي مجعد ، نرم و نازكي است كه از زير بغل و سينه گوسفند بدست می آيد و در بافت گليم های ظريف تر به كار می رود و ارزش بيشتری نسبت به پشم دارد.
پنبه:
نوعی ليف گياهی كه به علت دارا بودن قطر،طول و استحکام مناسب به عنوان چله يا تار استفاده می شود.

نكاتي در مورد مواد اوليه:
تعريف چله( تار) : نخ هایی كه به صورت عمودی و موازی هم از سر دار به زير دار كشيده می شود و پايه ای برای بافت گليم تشكيل می دهد.
تعريف پود: نخ هایی كه به صورت افقی و موازی هم از لابه لای تارها عبور داده می شود و تشكيل طرح و نقش گليم را می دهد.

نخ چله بايد داراي تاب زيادی باشد زيرا پرتاب بودن به مقاومت آن در مقابل كشش و پارگی می افزايد...
• در بافت گليم به طور معمول از نخ 12 يا 15 لاي نمره 20 استفاده می شود.

چله كشی

چله كشی مهم ترين مرحله قبل از بافت گليم می باشد.
معمولاً جنس نخ چله از پنبه و به رنگ سفيد ویا پشم می باشد.

نخ پنبه اي دارای استقامت، تاب و قدرت كششی بيشتری به عنوان چله يا تار است.قبل از شروع چله كشی دو رشته نخ ( با قطر بيشتر از چله – يا چند لا از نخ چله ) به فواصل دلخواه ( حدود 20 سانتي متر ) و به موازات سر دار و زير دار به پايه های عمودی دار ( راست روها ) می بنديم.در اصطلاح به اين دو رشته نخ ، نخ زهوار گفته می شود. نخ زهوار بالا، جاي قرار گرفتن چوب هاف و نخ زهوار پايين جای قرار گرفتن تسمه مهار ( از جنس چوب يا فلز به عرض 2-3سانتی متر و قطر 3-5سانتی متر می باشد.
در ابتدا سردار و زيردار را اندازه گيری می كنيم و نقطه ميانی را به دست می آوريم.سپس طرفين اين نقطه ميانی را در سردار و زيردار به واحدهاي10سانتی متری تقسيم می كنيم.اين عمل براي دقت و سرعت در شمارش نخ هاي تار ( چله ) انجام می شود و به آن تقسيم بندي و سيه بندي گفته می شود.
سپس نخ چله را كه از روي دوك يا كلاف به صورت گلوله در آورده ايم را در دست می گيريم و سر آن را به زير دار می بنديم.براي انجام چله كشي به همكاري 2 نفر نياز است.يك نفر در پايين نزديك زيردار می نشيند و ديگري مسلط بر دار می ايستد. نفر نشسته گلوله نخ را از زير زهوار پايين و روی زهوار بالا رد می كند و به نفر دوم ميی دهد و او گلوله را از روی سردار عبور داده و به صورت مستقيم به سمت پايين هدايت می كند تا نفر نشسته آن را بگيرد.سپس نفر نشسته اين بار گلوله را از روی نخ زهوار پايين وزير نخ زهوار بالا رد می كند و مجدداً به نفر دوم می دهد.يعنی عكس دفعه قبل عمل می كند و به همين ترتيب گلوله نخ به صورت يك در ميان از زير و روی زهوارها رد می شود تا چله كشی به تعداد مورد نياز انجام شود.
به طور معمول پودها هنگام بافت كشيده می شوند و موجب كاسته شدن عرض گليم می شوند براي رفع اين مشكل معمولاً چند جفت تار بيشتر از اندازه مورد نياز كشيده می شود.بعد از اتمام چله كشی انتهای نخ چله مجدداً به زير دار گره ميی خورد و محكم می شود.

كجوبندي

براي كجوبندی ابتدا به دو سر چوب كجو ميخ می زنيم و نخي را به صورت چند لا تاب می دهيم و به وسيله اتصال به اين ميخ ها آن را روی چوب كجو محكم می كنيم، كه به آن نخ كجو يا نخ نيره نيز گفته می شود.چوب كجو را به راست روها مي بنديم.سپس به وسيلة نخي ديگر كه قطر آن با قطر چله برابر است و به آن نخ كجوبندي يا نيره پيچي گفته مي شود ، شروع به مهار چله هاي زير هاف مي كنيم.به اين ترتيب كه نخ كجوبندي را به نخ كجو گره مي زنيم و براي استحكام دور كجو و نخ كجو قلاب مي كنيم و گره مي زنيم.سپس اولين چله روي هاف را كنار زده و نخ كجوبندي را دور اولين چله پشت هاف مي گردانيم و دوباره روي كجو و نخ كجو قلاب مي كنيم.به همين ترتيب يكي يكي نخ هاي روي هاف را كنار زده و با گرفتن نخ هاي زير هاف بوسيلة نخ كجوبندي آنها را مهار مي كنيم و در نهايت چله هاي زير و رو به صورت تفكيك شده از هم قرار مي گيرند.
نكته: براي فاصله گرفتن كجو از سطح چله ها و بهتر ديده شدن نخ هاي زير و رو در هنگام كجوبندي دو قطعه تخته كوچك در طرفين بين كجو و راست روها قرار مي دهيم و نيز براي اينكه فضا براي قرار گرفتن هاف بعد از كجوبندي داشته باشيم،در هنگام كجوبندي ميله اي با قطر هاف روي چوب كجو قرار مي دهيم و با وجود آن نخ هاي زير هاف را قلاب كرده و مهار مي كنيم و بعد از اتمام كجوبندي ميله را بر مي داريم و مشاهده مي شود كه فضاي لازم براي قرارگيري چوب صاف ايجاد شده است.

نقشه خواني:
جهت بافت نقوش در گليم از روش ذهنی استفاده می شود.

در اين تكنيك بافنده از ذهن خلاق خود كمك گرفته و با توجه به محيط پيرامون خود، نقوش حيوانات گياهان، وسايل زندگي و … را به صورت نمادي در ذهن خود پرورش داده و به صورت هندسي روي بافت پياده مي كند.در نتيجه آثار باقي مانده از خود را به عنوان ميراثي براي نسل بعد به ارث مي گذارد و به اين ترتيب نقوش از نسلي به نسل ديگر منتقل مي شود و هر نقش از اصالت و قداست خاصي نزد قوم بافنده برخوردار است.

خصوصيات بافت پله اي:
1-هر رديف افقي معادل يك رگ بافت مي باشد.
2-هر رديف عمودي نقشه شامل يك جفت چله ( يك چله زير و يك چله رو ) مي باشد.
3-در هر رگ بافت كه معادل يك رديف افقي نقشه است تعداد رفت و برگشت زوج مي باشد.با توجه در ريز باف يا درشت باف بودن گليم معمولاً 4 تا 6 رديف رفت و برگشت تشكيل يك رگ بافت مي دهد.
4-نقوشي كه با اين روش بافته مي شود هندسي هستند.
5-در روش بافت پله اي نقوشي كه از عرض زياد شروع مي شود و در همان عرض كم مي شود را مي توان به صورت كامل بافت و بعد زمينه را بافت.
6-در مورد نقوشي كه از عرض كم شروع شده و به تدريج عرض آن زياد مي شود ابتدا بايد زمينه را بافت سپس اقدام به بافت نقوش كرد.
7-در بافت پله اي در قسمت هاي طولي ما بين 2 رنگ متفاوت چاك هايي ايجاد مي شود كه اين جزو خصوصيات اين بافت محسوب مي شود.معمولاً طول اين چاك ها از يك تا يك و نيم سانتي متر نبايد بيشتر شود زيرا در كار ايجاد نازيبايي و عيب مي كند اگر طول چاك هاي عمودي زياد است بايد هر چند رگ يك بار به روش بسط زدن دو رنگ كنار هم روي يك چله مشترك بين آنها اتصال ايجاد كرد.
8-حتي الامكان از چله با طول بلند براي بافت پله اي استفاده شود تا عمل اضافه كردن نخ كمتر انجام شود.در آخر اضافه خامه ها را با قيچي مي چينيم.
9-گليم هايي كه با روش بافت پله اي ( چاك دار – گل به گل )‌بافته مي شود، دو روي آنها يكسان و هر دو رو قابل استفاده است.
پايين كشي:
عمليات پايين كشي زماني انجام مي شود كه ادامه كار بافت سخت يا ناممكن شود و بافت به سردار نزديك و چله ها سفت شده باشد ( به طوري كه به سختي بتوان چله ها را با انگشت زير و رو كرد و پود دهي انجام داد. ) براي سهولت و سرعت عمل در بافت اقدام به پايين كشي مي شود.
ابتدا عرض چله ها در سردار و ابتداي بافت گليم(دم كار)را اندازه گيري كرده و علامت می زنیم.

سپس نخ مهار را از دو طرف راست روها آزاد مي كنيم و با شل كردن پيچ ها چله ها را شل كرده و به آنها امكان چرخش مي دهيم.چوب مهار را كه در ابتداي بافت گذاشته بوديم بر مي داريم و نخ چله ابتدا و انتهاي چله كشي را باز مي كنيم تا چله ها بتوانند بچرخند.از سمت راست و چپ گليم بافته شده را به سمت پايين هدايت مي كنيم تا چله هاي اضافي از پشت به جلو هدايت شود ( در كارهاي بزرگ اين كار توسط دو نفر انجام مي شود ). بايد توجه كرد كه قبل از پايين كشي بافت كاملاً در يك خط مستقيم قرار داشته باشد و داراي بالازدگي و پايين زدگي نباشد.مقداري از بافت را روي كار نگه مي داريم و چله ها را سفت مي كنيم، نخ چله ابتدا و انتهاي چله كشي را مجدداً محكم مي كنيم و با تنظيم كردن چله ها كار بافت گليم را ادامه مي دهيم.عمل پايين كشي با توجه به ابعاد كار ممكن است در يك يا دو مرحله يا حتي بيشتر انجام شود.

بعد از اتمام بافت و زنجيره زدن براي پايين آوردن گليم از روي دار محل برش چله ها را با نخ به موازات انتهاي كار علامت مي زنيم و چله ها را كمي شل مي كنيم. از جاهاي مختلف محل برش ( ابتدا، انتها و وسط ) به صورت متناوب در دسته هايی چند تايی شروع به قيچی كردن چله ها می كنيم.اين برش چند مرحله اي موجب مي شود تا هنگام قطع چله ها به گليم فشار وارد نشود و از سركجي و به هم خوردن ابعاد منظم گليم جلوگيري شود.

بعد از اتمام بافت و قيچي كردن گليم به صورت متناوب از روي دار تارهاي ابتدايی و انتهايی كه قدريی بلندتر از گليم بريده شده اند در دسته هاي چند تايی و به روش های مختلف به هم بسته می شوند.اين عمل نه تنها موجب استحكام و جلوگيری از فروپاشی ساده بافی دو طرف گليم می شود بلكه بر زيبايی گليم نيز می افزايد. در پايان نيز اقدام به چيدن و گرفتن پرزها و سر نخ هاي اضافه از پشت و روی گليم می كنيم.